114 Schulte. c. Cum äutem X. de jure patron. III. 38: ,Si laicus unum episcopo praesentet et postea alium, arbi- trio episcopi relinquitur, quis eorujn alteri praeferatur. Si autem clerici vel monacbi praesentationem fecerint, prior tempore et praesentatione potior erit in jure. §. Nota, eo ipso, quod venit contra factum suum, videtur reprobare primum. §. Item cum duo praesentantur a laico, episcopus potest, quem voluerit, gra- tificare; et ita est locus gratificationi, quod verum est, cum dubitatur, quis potior sit. §. Item in praesentato a patrono cle- rico melior est conditio primo praesentati/ Auf Controversen oder die Literatur wird nicht einge gangen. Citate aus dem Decrete und den Decretalen sind häufig, weniger um den Inhalt des Capitels zu erörtern, als um anzudeuten, wo der Gegenstand noch behandelt ist. Die Be merkungen zu den aus den Compilationes antiquae in die Gre gorianische Sammlung übergegangenen Stellen bieten lediglich eine Zusammenstellung aus den altern Casus und Notabilia. Dies lehrt die oberflächlichste Vergleichung des Anfangs: Tit. de constitutionibus: 1 ,Canonum statuta. §. In hoc capitulo dicitur, quod canones debent ab omnibus observari et secundum eorum auctoritate, non secundum proprium vel ingenium debet iudex judicare. §. No. neminem suo sensu uti debere. Cognoscentes. Hic dicit Gg., quod antequam constitutio emanaverit, contra faciens non est constitutionis transgressor, et quod constitutio ad futura tautum respicit, nec extenditur ad praeterita. §. No. neminem puniri sine culpa. §. Nota con- stitutionem respicere futura tantum. §. No. neminem ligari constitutione, antequam ad cum perveniat/ Die Bemerkungen zu denjenigen Decretalen, welche von Gregor IX. selbst herrühren, sind meist mager, bieten oft keine Notabilia, so dass man daraus den doppelten Schluss ziehen darf, dass der Verfasser kein selbstständiges productives Talent besass und für diese Decretalen keine Vorarbeiten benutzen konnte. XXXVIII. Der innere Werth der Arbeit ist ebensowenig von Bedeutung, als sie zum Verständniss der Decretalen 1 Man vergleiche damit die Mittheilungen in meiner Literaturgesch. der Comp. ant. Wien 1870, Seite fg.