106 I. Abhandlung: Schönhacli.
pre omnibus aliis sue societatis pejores; quis enirn tune appa-
reat in quali societate major peccatorum, nobis hominibus non
constat nunc, sed eos solummodo ideo nominavi, quia in Scrip-
tura Sacra fuerunt in facinoribus suis famosi et quidam ex
ipsis in illis facinoribus fuerunt primi. Die angefoclitene Be
hauptung findet sich in der volkstümlichen Fassung S. 70 f.,
wo in der Tat die genannten Persönlichkeiten des Alten und
Neuen Testamentes als die Führer ihrer Gruppen auftreten.
Trotzdem verhält sich der von Berthold redigierte Text zu dem
populären wie ein Entwurf zur Ausführung, das mag man er
sehen, wenn man die kleine Partie Domin. 94, 1 mit meinem
Druck S. 75f. vergleicht: discedite, maledicti, a celo, a terra,
ab inferno: a celo, quia animabus vestris nunquam veniet inde
aliquid bonum; a terra, quia nunquam aliquid bonum corpori
nostro; ab inferno, quia utrumque semper torquebit. maledicti a
demonibus, a dampnatis, a vobis ipsis semperque maledicti: a
demonibus per irrisionem; a dampnatis per improperationem;
a vobis ipsis per conscientie remorsionem. discedite —. respon-
dent: ,quo? ad domos nostras, feoda et predia, ad lectum quietis
vel ad mensam delectationis ? in mundum, unde venimus, vel
ad patriam?' non, sed in ignem inferni et in eternum ignem,
non ad ignem calefaciendum vel confabulandum. Isai. XLVII
(47, 14): ,non sunt prune, quibus calefiant, nec focus, ut sedeant
ad eum'. neque ad ignem, aliquid rari vel novi spectandum.
Sap. XVII (17, 5): ,ignis quidem nulla vis poterat illis lumen
prebere etc/ neque ad ignem, sed in ignem, ut ubique, subtus
et supra, intus et extra, ardeatis. Isai. XLII (42, 25): ,et com-
bussit eum in circuitu et non cognovit et succendit eum et non
intellexit/ Job XX (20, 26): ,devorabit eum ignis, qui non
(con) succenditur etc/ Ezech. (21, 32): ,ignis erit cibus ejus'
(Vulg.: igni eris cibus). Isai. XXVI (26, 11): ,ignis hostes tuos
devoret'. Psalm. (20, 10): ,et devorabit eos ignis'. subtus vos,
quia infernum non timuistis. supra, quia celestia non deside-
rastis. extra vos, quia temporalia nimis dilexistis. intra, quia
peccatum intra vos servastis. — Die gesprochene Ausführung
hat Berthold jedesfalls sozusagen dramatisch gegliedert, in
einzelne abgerundete Szenen gesondert, die mit großer Kraft
dargestellt wurden, wie sich allein schon aus den verzweiflungs
vollen Vorwürfen der Verdammten gegen Gott und seine irdi-